تكتونیك فعال در مناطق همگرا با سیستمهای پیچیدهای از گسلهای معکوس و امتدادلغز مشخص میشوند. یكی از مناطق شناخته شده در جهان با چنین شرایطی فلات ایران است. مطالعه دو زون امتدادلغز در ایران، بم و تبریز هدف و موضوع این پایاننامه است.
گسل شمال تبریز یكی از گسلهای فعال در شمال غرب ایران میباشد. وجود این گسل سبب بالا رفتن خطر لرزهای در این ناحیه از كشور از جمله شهر تبریز با جمعیتی بالغ بر ۶/۱ میلیون نفر شده است.به منظور بررسی و تعیین هندسه و نحوه حركت این گسل، به مدت ۳ ماه، شبكهای متراكم از ۴۰ ایستگاه لرزهنگاری ۳ مولفه در اطراف قسمت مركزی گسل تبریز كه از قسمت شمالی شهر تبریز عبور میكند، نصب گردید. با استفاده از خرد زمینلرزههای ثبت شده در شبكه موقت نصب شده و بیش از ۶ سال دادههای ثبت شده در شبكه دائمی ۸ ایستگاهی تبریز مدل یك بعدی سرعتی پوسته در این ناحیه تعیین گردید. نتایج كار ما نشان میدهد كه پوسته بالایی در این ناحیه از یك لایه با ضخامت متوسط ۶ كیلومتر از رسوبات (VP= 5.23 km s-1) در بالای یك لایه بلورین با ضخامت متوسط ۱۸ كیلومتر (VP= 5.85 km s-1) تشكیل شده است. دو لایه فوق بر روی یك نیم فضا با سرعت متوسط VP= 6.54 km s-1 قرار دارند كه با توجه به محدودیت عمقی زمینلرزههای ثبت شده، قادر به تعیین ضخامت این لایه نمیباشیم. زمینلرزههای تعیین محل شده با دقت بالا، حاكی از فعالیت لرزهای در امتداد گسل شمال تبریز میباشند. بررسی دقیق محل كانونی زمینلرزهها در مقاطع مختلف، نشاندهنده شیب تند به سمت شمال شرقی در قسمتهای غربی و میانی گسل شمال تبریز و شیب تند به سمت جنوب غربی در قسمت شرقی این گسل میباشد. تمامی ساز و كار های محاسبه شده، بیانگر حركت امتداد لغز راستگرد در این گسل هستند. ساز و كارهای محاسبه شده، با مقاطع كانونی زمینلرزهها همخوانی داشته و نشاندهنده وجود نیرو با مولفه كششی در قسمتهای شرقی گسل در مقایسه با وجود نیرو با مولفه تراكمی در قسمت غربی گسل میباشند. سازوكارهای مشاهده شده در تحقیق ما و نتایج مطالعات مربوط به اندازهگیریهای سرعت حركت در این منطقه به كمك GPS بیانگر این مطلب میباشند كه گسل شمال تبریز یكی از مجموعه گسلهای امتداد لغزی میباشد كه سبب تسهیل حركت افقی قسمتی از پوسته به سمت شمال شرق در این ناحیه متراكم شونده، میگردد.
در منطقه بم، در ۵ دیماه ۱۳۸۲، زمینلرزه بم با بزرگی گشتاوری ۶/۶ در انتهای جنوبی سیستم گسلی شمالی – جنوبی گوك و نایبند روی داد. سیستمهای گسلی یاد شده در حاشیه غربی دشت لوت قرار دارند و بخشی از جابجایی حركت به سمت شمال صفحه عربی نسبت به اوراسیا كه با سرعتی حدود ۵/۲ سانتیمتر در سال صورت میگیرد در آنها رخ میدهد. سه روز پس از زمینلرزه مخرب بم، یك شبكه متراكم لرزهنگاری متشكل از ۲۳ ایستگاه در منطقه اطراف رومركز زمینلرزه اصلی به مدت یك ماه به منظور مطالعه پسلرزهها نصب گردید. با استفاده از پسلرزههای ثبت شده مدل یك بعدی سرعتی منطقه بدست آمد. نتایج كار ما نشان میدهد كه پوسته بالایی در این ناحیه از یك لایه با ضخامت متوسط ۸ كیلومتر از رسوبات (VP= 5.30 km s-1) در بالای یك لایه بلورین با ضخامت متوسط ۴ كیلومتر (VP= 6.17 km s-1) تشكیل شده است. دو لایه فوق بر روی یك نیم فضا با سرعت متوسط VP= 6.49 km s-1 قرار دارند كه با توجه به محدودیت عمقی زمینلرزههای ثبت شده، قادر به تعیین ضخامت این لایه نمیباشیم. از میان زمینلرزههای ثبت شده، زمینلرزههایی كه با دقت بالایی تعیین محل شده بودند به منظور بررسی هندسه لرزهخیزی در ناحیه گسل انتخاب شدند. مجموعه پسلرزهها دارای روندی شمالی – جنوبی با طول تقریبی ۲۵ كیلومتر بودند كه در ۵ كیلومتری غرب پرتگاه گسلی بم – براوات، دقیقا در زیر تركهای سطحی مشاهده شده پس از زمینلرزه اصلی قرار داشتند. پسلرزهها دارای عمقی بین ۶ تا ۲۰ كیلومتر هستند كه در زیر لایه فوقانی نسبتا كم سرعت كه بیشترین لغزش را تجربه نموده است قرار دارند و مجموعه آنها شیب كمی به سمت غرب را نشان میدهد. جنوبیترین بخش از پسلرزهها، باریك بوده و نشان میدهد كه زون شكسته شده احتمالا گسل بم – براوات در عمق است. اگرچه بعید است كه روند مذكور به پرتگاه گسلی بم – براوات در سطح برسد اما نسبت به تركهای سطحی در جنوب بم از احتمال بیشتری برخوردار است. توزیع پسلرزهها در شمالیترین بخش دارای طرح پیچیدهای بوده كه با گسترش به سمت شمال شكستگی در راستای صفحه گسل سازگاری دارد. سازوكارهای كانونی بیانگر گسلش امتداد لغز راستگرد در گسلش شمالی – جنوبی به موازات پرتگاه گسلی بم – براوات است.